Trendy w kontrolach podatkowych 2022: co będą sprawdzać urzędnicy KAS

Z roku na rok dochody podatkowe budżetu państwa zauważalnie rosną. Poprawa wyników budżetu to skutek zarówno wzrostu gospodarczego, jak i nowelizacji przepisów i łatania tzw. „dziur” podatkowych związanych z poborem należności budżetowych. Istotnym wpływ na wzrost dochodów podatkowych mają również coraz bardziej skuteczne kontrole podatkowe.

Od kilku lat obserwujemy rozwój narzędzi analitycznych, w które wyposażana jest Krajowa Administracja Skarbowa. Dzięki nowym technologiom kontrole nie są wszczynane już „w ciemno”, ale są wynikiem automatycznej weryfikacji. Składanie jednolitego pliku kontrolnego (JPK), informacji o cenach transferowych (TPR) czy informacji o tzw. schematach podatkowych (MDR) to tylko niektóre z obowiązków raportowych nakładanych na podatników, a które stale powiększają bazy danych KASu.

Posiadane przez administrację programy na bieżąco analizują owe bazy i typują do kontroli podmioty z anomaliami. Namierzanie podmiotów przy udziale algorytmów pozwala na zmniejszenie liczby kontroli przy jednoczesnym wzroście wysokości ustaleń pokontrolnych. Jak wynika z danych publikowanych MF, w okresie od stycznia do listopada 2021 przeprowadzono łącznie 14 397 kontroli (podatkowych i celno-skarbowych), w wyniku których kwota ustaleń pokontrolnych wyniosła ponad 7,2 mld zł. W całym zaś 2020 osiągnięto taki sam rezultat przy 17 641 kontrolach.

Same kontrole przebiegają sprawniej i urzędnicy coraz chętniej wykorzystują komunikację elektroniczną do realizacji swoich działań i kontaktów z podatnikami. Nadal jednak organy podatkowe przedwcześnie korzystają z narzędzi i instytucji uciążliwych dla podatników, takich jak: blokady rachunków (STIR), zajęcia zabezpieczające czy dochodzi o przedwczesnego wszczynania postępowań karnych skarbowych.

Z uwagi na głośną uchwałę NSA z 24 maja 2021 r. (sygn. I FPS 1/21), postępowanie karne skarbowe może nie są już wszczynane na kilka dni przed upływem biegu terminu przedawnienia tylko po to, by uniknąć przedawnienia, mimo to dalej widoczne jest znaczące nadużywanie tej instytucji przez organy podatkowe.

1.       Ceny transferowe

Jeśli chodzi o tematykę, wśród kontroli podatkowych dominują ceny transferowe. Tu znów istotną rolę odgrywają programy i bazy, niezbędne do określania rynkowej ceny transakcji, a do których już powszechny dostęp mają organy podatkowe. W przypadku, gdy określona przez organy cena transferowa różni się od tej wartości wskazanej przez podatnika, ustalenie jest gotowe. Kwestia ta bywa przedmiotem przeciągających się sporów, gdyż nie chodzi tutaj o wykładnię przepisów prawa, lecz o ocenę wskaźników, wskazanie podmiotów porównywalnych, czy w ogóle zrozumienie charakterystyki branży podatnika – co bywa bardzo ocenne.

2.       Transakcje restrukturyzacyjne

Nadal dużym zainteresowaniem organów cieszą się transakcje restrukturyzacyjne – w tym kontekście zwykle bada się uzasadnienie ekonomiczne transakcji i ewentualne spełnienie przesłanek sztuczności działania. Pozytywny wynik takiej weryfikacji może skutkować wszczęciem postępowania z zastosowaniem klauzuli o unikaniu opodatkowania (tzw. GAAR). Jest to szczególna dla prawa podatkowego kompetencja organów do uznania, że skutki podatkowe określonej czynności podatnika powinny być inne, niż wskazywałaby treść dokonanej czynności prawnej.

Praktyka w tym zakresie dopiero się tworzy, niemniej są to postępowania, których jest z roku na rok coraz więcej – do końca III kwartału 2021 r. wszczęto już 98 postępowań GAAR.

3.       Oszustwa w VAT

Jak zwykle na celowniku są także oszustwa VAT – weryfikacja prawa do odliczenia podatku naliczonego lub zastosowania stawki 0% przy WDT i imporcie pod kątem udziału w tzw. karuzelach podatkowych. Takie transakcje weryfikowane są zwykle w ramach kontroli celno-skarbowej, która charakteryzuje się zdecydowanie szerszym zakresem uprawnień organów podatkowych i do której nie stosuje się przepisów prawa przedsiębiorców.

Z pewnością niezmiennym trendem w zakresie postępowań przed orangami podatkowymi jest ich czas trwania. Kontrole podatkowe, które powinny być krótkie i nieutrudniające działalności podatnika, potrafią trwać bardzo długo, w skrajnych sytuacjach nawet kilka lat.

Całe postępowania podatkowe wraz z postępowaniem sądowym zawsze trwa kilka lat. I nie zawsze jest to związane z ilością materiału dowodowego czy stopniem skomplikowania sprawy. Na rozpoznanie skargi kasacyjnej przez NSA czeka się już przeciętnie dwa lata – niezależnie od sprawy.

Obecne realia procedowania spraw podatkowych zupełnie nie przystają do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości biznesowej, w której czas to pieniądz. Problem przeciągających się działań organów podatkowych dotyczy nie tylko kontroli czy postępowań, ale np. wydawania interpretacji indywidualnych.

Ustawowy termin wynosi, co do zasady, 3 miesiące – więc obiektywnie niedługo. Niemniej, zważywszy na realia biznesowe oraz przepisy tarczy antykryzysowej wydłużającej ten okres o kolejne 3 miesiące, pół roku to na tyle dużo czasu, że podatnicy niejednokrotnie rezygnują z tej możliwości ze względu na czas oczekiwania.

Podatnicy powinni dobrze przygotować się do kontroli podatkowych, aby uniknąć dodatkowych kosztów związanych z często przeciągającą się i wyczerpującą walką z fiskusem.

Autorzy:

Wojciech Majkowski, Partner w Zespole ds. Podatku Dochodowego od Osób Prawnych w KPMG w Polsce

Oskar Wala, Starszy Menedżer w Zespole ds. Postępowań Podatkowych i Sądowych w KPMG w Polsce