Podwójna istotność: szansa na zrównoważony rozwój i lepsze decyzje biznesowe

Analiza podwójnej istotności jest z pewnością procesem czaso- i zasobo- chłonnym. Czy poza wyznaczeniem zagadnień, które należy ujawnić w raporcie ESG, ma też perspektywiczną wartość dla przedsiębiorstwa?

Wszelkie opracowania poświęcone analizie podwójnej istotności (ang. double materiality) podkreślają jej kluczowe znaczenie w procesie raportowania zrównoważonego rozwoju. Jednocześnie zauważalna jest tendencja do traktowania wymogu podwójnej istotności tylko w kontekście metody wyznaczania listy zagadnień, jakie trzeba będzie ujawnić w przygotowywanym raporcie ESG. Jest to poniekąd zrozumiałe, jednak patrząc na cel analizy szerzej tj. uznając go za sposób zarządzania zrównoważonym rozwojem w przedsiębiorstwie, możemy dostrzec znacznie więcej korzyści płynących z przeprowadzenia tego (czasem trudnego) ćwiczenia.

Podwaliny pod stosowanie oceny podwójnej istotności dała już dyrektywa w sprawie sprawozdawczości niefinansowej (tzw. NFRD, z ang. Non-financial Reporting Directive[1]), która zobowiązała przedsiębiorstwa do ujawniania informacji dotyczących kwestii środowiskowych, społecznych i pracowniczych, poszanowania praw człowieka, przeciwdziałania korupcji i łapownictwu w stopniu niezbędnym do zrozumienia rozwoju, wyników i sytuacji przedsiębiorstwa oraz wpływu jego działalności.

Doprecyzowanie wymogu oceny funkcjonowania jednostki z dwóch perspektyw („od zewnątrz do wewnątrz” oraz „od wewnątrz na zewnątrz”) znalazło się w dyrektywie w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (tzw. CSRD, z ang. Corporate Sustainability Reporting Directive[2]).

Opublikowana w grudniu 2022 r. dyrektywa CSRD podkreśliła wymóg przekazywania informacji na temat wpływu działalności danej jednostki na ludzi i środowisko, jak i informacji na temat sposobu, w jaki kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem wpływają na daną jednostkę – określając taką sytuację mianem perspektywy podwójnej istotności. W przywołanej dyrektywie sprecyzowano również, że jednostka powinna rozważyć każdą perspektywę istotności z osobna i ujawnić zarówno informacje istotne z punktu widzenia obydwu tych perspektyw, jak i informacje istotne z punktu widzenia tylko jednej z nich.

CSRD wymaga, aby raportowanie zrównoważonego rozwoju opierało się na analizie podwójnej istotności, obejmującej zarówno perspektywę istotności wpływu, jak i perspektywę istotności finansowej. Szczegółowe definicje tych dwóch wymiarów istotności znajdziemy w Europejskich Standardach Sprawozdawczości w zakresie Zrównoważonego Rozwoju (tzw. ESRS, z ang. European Sustainability Reporting Standards[3]).

Zgodnie z zapisami ESRS, kwestia związana ze zrównoważonym rozwojem jest istotna z perspektywy wpływu, o ile odnosi się do istotnych rzeczywistych lub potencjalnych, pozytywnych lub negatywnych wpływów jednostki na ludzi lub środowisko w perspektywie krótko-, średnio- lub długoterminowej[4].

Biorąc pod uwagę drugą perspektywę - kwestia związana ze zrównoważonym rozwojem jest istotna z perspektywy finansowej, jeżeli stwarza ryzyka lub szanse, które mają istotny wpływ lub można racjonalnie oczekiwać, że będą miały istotny wpływ na rozwój jednostki, jej sytuację finansową, wyniki finansowe, przepływy pieniężne, dostęp do finansowania lub koszt kapitału w krótko-, średnio- lub długoterminowej perspektywie czasowej[5].

Warto podkreślić, że analiza podwójnej istotności wymaga uwzględnienia całego łańcucha wartości, tj. obejmuje łańcuch wartości jednostki na wyższym i niższym szczeblu, a także jej własną działalność operacyjną.

LekturaEuropejskich Standardów Sprawozdawczości w zakresie Zrównoważonego Rozwoju nie przyniesie nam konkretnej recepty na to, w jaki sposób przeprowadzić analizę podwójnej istotności. To co z początku możne wydawać się wadą, w rzeczywistości jest zaletą ESRS, ponieważ pozostawia analizę osądowi jednostki raportującej. Ważne jest jednak, aby proces oceny odzwierciedlał fakty i okoliczności dotyczące organizacji.

Zaprojektowanie badania podwójnej istotności leży więc w gestii jednostki - z założeniem uwzględnienia w tym procesie wymogów ESRS 1 zapisanych w rozdziale 3 oraz wymogów ujawnienia informacji dotyczących oceny istotności i jej wyników (ESRS 2 IRO-1, IRO-2 i SBM-3). Przeprowadzając ocenę jednostka powinna wspomagać się wykazem kwestii środowiskowych, społecznych i związanych z zarządzaniem określonych w punkcie ESRS 1 AR 16, a także uwzględnić wszelkie inne kwestie, które są istotne z perspektywy specyfiki danej jednostki oraz działalności danego sektora (standardy sektorowe).

Praktyczne wskazówki, co do tego, jak zaplanować i przeprowadzić proces analizy podwójnej istotności znajdziemy w wytycznych wdrożeniowych opracowanych przez EFRAG (publikacja pt. EFRAG IG 1: Materiality Assessment Implementation Guidance). Autorzy przywołanego poradnika zaproponowali przeprowadzenie procesu oceny z podziałem na cztery główne kroki (od A do D).

W kroku pierwszym (A) określonym jako „Zrozumienie kontekstu” wskazane jest, aby jednostka dokonała przeglądu swoich działań i relacji biznesowych oraz przeanalizowała inne informacje kontekstowe (takie jak otoczenie prawne, doniesienia medialne i artykuły naukowe czy przeglądy sektorowe i analizy dotycząc przedsiębiorstw działających w danej branży). Etap ten jednostka powinna poświęcić również na zrozumienie, na które zainteresowane strony ma lub może mieć wpływ jej działalność biorąc pod uwagę cały swój łańcuch wartości. Pierwszy krok kończy się mapowaniem zainteresowanych stron oraz w miarę możliwości ich priorytetyzacją, tj. wyznaczeniem kluczowych interesariuszy.

W kroku drugim (B) jednostka identyfikuje rzeczywiste i potencjalne wpływy, ryzyka i szanse (IRO) związane z kwestiami zrównoważonego rozwoju, wspomagając się wykazem wskazanym w punkcie ESRS 1 AR 16. Jednostka może uzupełnić wskazany wykaz o dodatkowe kwestie dotyczące poszczególnych podmiotów (entity-specific matters).

W kolejnym kroku wskazanym przez EFRAG (C) jednostka stosuje kryteria oceny istotności wpływu i istotności finansowej w celu określenia istotnych IRO. W tym celu  konieczne jest ustalenie odpowiednich progów jakościowych i/lub ilościowych, które zostaną wykorzystane przy ocenie.

Pierwsza z perspektyw tj. ocena istotności wpływu opiera się na dotkliwości oraz w przypadku potencjalnych oddziaływań, również na prawdopodobieństwie. W przypadku rzeczywistych negatywnych wpływów kryteria dotkliwości to skala, zakres i nieodwracalny charakter, zaś w przypadku potencjalnych negatywnych wpływów jednostka szacuje również prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Z kolei rzeczywiste pozytywne wpływy ocenia się biorąc pod uwagę ich skalę i zakres, a w przypadku potencjalnych pozytywnych wpływów także prawdopodobieństwo ich wystąpienia.

Zgodnie z punktem ESRS 1 AR 10 skala określa jak poważny jest negatywny wpływ lub jak korzystny jest pozytywny wpływ dla ludzi lub środowiska. Z kolei zakres ocenia jak powszechne są negatywne lub pozytywne wpływy.

W ESRS doprecyzowano, że w przypadku wpływów na środowisko zasięg można rozumieć jako zakres szkody w środowisku lub granice obszaru geograficznego, zaś w przypadku wpływów na ludzi zasięg rozumiany jest jako liczba osób, na które wywierany jest negatywny wpływ. Ostatni z czynników dotkliwości tj. nieodwracalny charakter definiowany jest w ESRS jako ocena czy i w jaki stopniu można naprawić skutki negatywnych wpływów, tj. przywrócić środowisko lub osoby, na które jednostka wywiera wpływ, do stanu pierwotnego.

Druga z perspektyw tj. istotność finansowa opiera się natomiast na ocenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz potencjalnej skali ich skutków finansowych w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej. ESRS nie wymagają zastosowania określonej definicji progu istotności finansowej, jednak zgodnie z punktem ESRS 1 AR 15 wskazują na konieczność określenia progów finansowych uwzględnionych przy analizie ryzyk i szans.

Etap trzeci (C) powinien zdaniem EFRAG zakończyć się konsolidacją wyników istotności wpływu i istotności finansowej, dającym wykaz IRO, który stanowić będzie podstawę do przygotowania oświadczenia dotyczącego zrównoważonego rozwoju.

Ostatni z kroków (D) dotyczy już samego raportowania. Na tym etapie jednostka składa sprawozdanie z procesu oceny i jego wyników w oparciu o ESRS 2 IRO-1, IRO-2 oraz SBM-3.

Analiza podwójnej istotności jest procesem kilkuetapowym, wymagającym od spółek zaangażowania odpowiedniego czasu i zasobów. Jest też procesem obowiązkowym z perspektywy zapisów CSRD oraz ESRS, co do czego nie ma wątpliwości.

Proces podwójnej istotności wymaga od spółek  szerszego i bardziej bezpośredniego zaangażowania interesariuszy, co w przyszłości może przełożyć się na wzmocnienie relacji między jednostkami a ich otoczeniem.

Kluczową korzyścią wynikającą z przeprowadzenia w spółkach procesu podwójnej istotności jest wzrost świadomości. Poprzez prawne wymuszenie na biznesie pochylenia się nad swoją działalnością i rozłożenia jej na czynniki pierwsze, sięgając daleko w całe łańcuchy wartości i pytając o opinię zainteresowanych stron, unijny prawodawca przewidział kształtowanie się szerszego rozumienia i poparcia dla idei zrównoważonego rozwoju.

Przeprowadzenie analizy podwójnej istotności pomaga przedsiębiorstwom zrozumieć, w jaki sposób ich organizacja wpływa na środowisko i społeczeństwo oraz jakie rodzi to szanse i zagrożenia dla prowadzonej przez nie działalności. W dalszej perspektywie dokładne przeprowadzenie tego ćwiczenia może pomóc organizacjom w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych poprzez uwzględnienie opinii i interesów zainteresowanych stron w strategii i modelu biznesowym oraz identyfikację kluczowych ryzyk i szans. Może to być zatem przydane nie tylko do raportowania ESG, ale także zarządzania zrównoważonym rozwojem w przedsiębiorstwie.

W obliczu obserwowanych skutków zmiany klimatu, postępującej utraty bioróżnorodności, wyczerpujących się zasobów i rosnących nierówności społecznych biznes musi zacząć postrzegać swoją działalność z szerszej perspektywy i zarządzać wpływami, szansami i ryzykami w bardziej zrównoważony i przejrzysty sposób. Do tego zachęca analiza podwójnej istotności.